1. Адназначныя і мнагазначныя словы. Сінонімы. Антонімы. Амонімы

Слова, якое мае толькі адно значэнне, называецца адназначным.
Жарнасек — чалавек, які вырабляе, а таксама насякае жорны.
Ларнет — складныя акуляры з ручкай.

Адназначнымі звычайна з’яўляюцца словы, якія абазначаюць:

1) навуковыя тэрміны (назоўнік, словазлучэнне, кавалентная сувязь, трохвугольнік, бісектрыса);

2) уласныя назвы (Мікалай, Сатурн, Баранавічы);

3) родавыя назвы дрэў, раслін, мінералаў і інш. (сасна, канюшына, бурштын).

Пераважная большасць слоў мае некалькі значэнняў, г. зн. яны мнагазначныя. Такія словы больш старажытныя ў параўнанні з адназначнымі, паколькі “прырашчэнне” значэнняў, як правіла, адбываецца на працягу доўгага часу. Напрыклад, слова “барабан” мае некалькі значэнняў, якія датуюцца розным часам узнікнення: 1) ударны музычны інструмент; 2) пусты цыліндр у механізмах, машынах.

 

Усе значэнні мнагазначнага слова ў тлумачальных слоўніках падаюцца пад адным слоўнікавым артыкулам (слова з пералікам яго значэнняў).
Такое размяшчэнне выклікана тым, што ўсе значэнні манагазначнага слова маюць нешта агульнае, блізкае паміж сабой.

 

Ад манагазначных слоў трэба адрозніваць амонімы — словы, аднолькавыя па напісанні, але зусім розныя па значэнні (паміж імі няма нічога агульнага). Іх тлумачэнне падаецца ў розных слоўнікавых артыкулах.

Прамое значэнне слова — гэта асноўнае лексічнае яго значэнне. Напрыклад, маці — жанчына, якая нарадзіла і выхоўвае дзіця; летні – які мае адносіны да лета.

 

Пераноснае значэнне — гэта тое значэнне, якое выяўляе з’явы, прыметы і дзеянні апасродкавана, праз перанос уласцівасцей. Напрыклад, чалавек спявае (прамое значэнне) і вецер спявае (вецер набывае ўласцівасці чалавека, г. зн. адбываецца перанос дзеяння з жывой на нежывую істоту).

 

Сінонімы — словы, розныя па гучанні і напісанні, але блізкія па значэнні: моцны і магутны, лёгкі і няцяжкі. Сінонімамі могуць быць толькі словы адной часціны мовы ці ўстойлівыя выразы (фразеалагізмы): мала і кот наплакаў, уважліва і наставіўшы вушы.

 

Часам сінонімамі з’яўляюцца словы, якія маюць адценні значэнняў: вецер (рух паветраных мас), вятрыска (халодны калючы вецер), ураган (вельмі моцны вецер).

 

Ужыванне сінонімаў дазваляе ўзбагаціць маўленне, перадаць самыя падрабязныя асаблівасці паняццяў.

 

Антонімы — словы, якія маюць супрацьлеглае значэнне: чорны і белы, яркі і цёмны, кароткі і доўгі.

 

Як правіла, не маюць антонімаў словы з канкрэтным значэннем (прас, нож) і навуковыя тэрміны (прыметнік, азначэнне).

 

Выкарыстанне антонімаў дазваляе больш ярка перадаць асаблівасці паняццяў праз выяўленне іх непаўторнасці, непадобнасці паміж сабой.