Теория:
Ускладнены сказ
Сказ можа ўскладняцца:
1) аднароднымі членамі;
2) адасобленымі членамі;
3) звароткамі;
4) пабочнымі і ўстаўнымі канструкцыямі;
5) параўнальнымі зваротамі.
Аднародныя члены сказа
Аднароднымі называюцца такія члены сказа, якія:
1) адносяцца да аднаго і таго ж слова;
2) адказваюць на адно і тое ж пытанне;
3) з’яўляюцца адным і тым жа членам сказа.
1) адносяцца да аднаго і таго ж слова;
2) адказваюць на адно і тое ж пытанне;
3) з’яўляюцца адным і тым жа членам сказа.
Аднароднымі могуць быць і галоўныя, і даданыя члены сказа:
На стале ляжалі сшыткі і алоўкі.
Нашы мары мудрыя і сціплыя.
Я люблю маляваць, танцаваць і дэкламаваць вершы.
У кашпо былі пасаджаны чырвоныя і жоўтыя кветкі.
Гучна, разлівіста заспяваў сваю песню салавей.
Аднак трэба мець на ўвазе, што дзейнікі, выказнікі, дапаўненні і акалічнасці заўсёды аднародныя, а вось азначэнні бываюць аднародныя і неаднародныя.
Аднародныя азначэнні:
1) характарызуюць прадмет па розных прыметах, але з аднаго боку (Чырвоныя і белыя (колер) півоні радавалі суседзяў. На ўскрайку лесу раслі высокія і нізкія (памер) дрэвы);
2) недапасаваныя ці дапасаванае і недапасаванае (вялікія, з кілагарам вагою);
3) калі выражаны мастацкімі азначэннямі, ці эпітэтамі (Мілагучнае, звонкае, спеўнае слова! Н.Гілевіч);
4) калі з’яўляюцца адасобленымі (А лес маўчыць, глухі, таемны. Якуб Колас).
Неаднародныя азначэнні:
1) характарызуюць прадмет з розных бакоў (Вялізныя (памер) цёмныя (колер) хмары завалаклі неба);
2) выражаны прыметнікамі розных лексіка–граматычных разрадаў (высокі цагляны дом — якасны і адносны прыметнікі, стары бацькаў шалік — якасны і прыналежны прыметнікі).
Пры аднародных членах сказа могуць ужывацца спалучальныя (і, і — і, ды (у значэнні і), як — так і, не толькі — але і), супраціўныя (а, але, ды (у значэнні злучніка але), аднак, затое, хоць і — але) і размеркавальныя (ці, або, ці то — ці то, не то — не то і інш.) злучнікі.
Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа
Аднародныя члены сказа раздзяляюцца коскамі, калі паміж імі няма злучнікаў:
На карціне былі намаляваны дамы, гараджане, няяркія ліхтары.
Пры адзіночных злучніках коска ставіцца толькі перад супраціўнымі злучнікамі; пры паўторных — перад кожным наступным злучнікам; пры парных — перад другой часткай злучніка:
Я люблю цукеркі і торты.
На ёлцы запальваліся і белыя, і жоўтыя, і чырвоныя агеньчыкі.
Як сонца, так і месяц зачароўваюць сваёй прыгажосцю людзей.
Спалучальны злучнік і (ды ў значэнні і) можа звязваць аднародныя члены парамі, пры гэтым пары раздзяляюцца коскамі:
Маша і Саша, Віктар і Алена сябруюць з дзяцінства.
Калі злучнік і паўтараецца два і болей разы пры трох і большай колькасці аднародных членаў, то коска ставіцца і перад першым і:
Колас, і Купала, і Багдановіч заззялі на небасхіле беларускай літаратуры ў пачатку дваццатага стагоддзя.